Seçimden iki hafta sonra: durum raporu – Didier Billion

Recep Tayyip Erdoğan’ın yeniden seçilmesi, yeni hükümetin kurulması ve TBMM’nin ilk toplantısını yapmasından iki hafta sonra, önümüzdeki aylarda Türkiye’deki olası siyasi gelişmeleri daha iyi anlamamızı sağlayacak ilk gözlemler nelerdir?

Didier Billion tarafından 13 Haziran 2023 tarihinde IRIS (Institut de relations internationales et strategiques) yayınlanan makalenin Fransızca orijinaline burdan erişilebilir.

AKP’nin temellerinin yeniden teyit edilmesi

İlk gözlem, bir dizi noktayı gündeme getiren hükümetin yapısıyla ilgili. Önde gelen isimlerin atanması, yeniden seçilen Cumhurbaşkanı’nın seçim mücadelesi sırasında liderlik ettiği ve cumhurbaşkanlığı ve yasama seçimlerinde kendini açıkça ortaya koyan ittifakın en milliyetçi bileşeninin etkisini azaltma arzusunu gösteriyor. Süleyman Soylu’nun İçişleri Bakanlığı görevinin yenilenmemesi bu ilk gözlemi doğrular nitelikte. Öte yandan Recep Tayyip Erdoğan, kendisine her zaman sadakat ve bağlılık gösteren ve siyasal İslam hareketinin bir parçası olan erkekleri – kabinede sadece bir kadın var – terfi ettirmeye çalıştı. Türkiye’nin güçlü istihbarat servisi MİT’in 2010 yılından bu yana başkanlığını yürüten yeni Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın atanması ve yerine 2014 yılından bu yana Cumhurbaşkanlığı Sözcülüğü görevini yürüten, siyasal İslam hareketinin bir parçası olan İbrahim Kalın’ın getirilmesi, Cumhurbaşkanı’nın siyasi açıdan en hassas olduğunu düşündüğü makamlar üzerinde mümkün olan en yakın kontrolü sağlama arzusunu gösteriyor. Dolayısıyla Recep Tayyip Erdoğan, kendi partisini etkileyen ve şimdi mevki ve sorumluluklar için aşırı açgözlü olduğunu gösterecek olan aşırı milliyetçi kanadın tuzağına düşmeden kontrol etmesi gereken dağılma eğilimindeki hareketin önemini tam olarak kavramış durumda.

Bir diğer hassas konu olan ekonomi alanında ise, daha önce 2009-2015 yılları arasında Hazine ve Maliye Bakanlığı görevini yürüten Mehmet Şimşek’in bu göreve atanmasıyla net bir yön değişikliği yaşanmış gibi görünüyor. Exeter Üniversitesi mezunu olan ve uzun yıllar Merrill Lynch’te çalışan Şimşek, Batılı liberal ekonomi çevrelerinin güvenine sahip ve onlar tarafından ortodoks olarak kabul edilen bir ekonomi ve maliye politikası uygulamaya çalışacak. Önceliği, Türkiye’de son yıllarda önemli ölçüde azalan yabancı yatırımı canlandırmaya çalışmak olacak. Mehmet Şimşek’in tavsiyesi üzerine Hafize Gaye Erkan’ın Merkez Bankası Başkanı olarak atanması da aynı mantığı izliyor. Princeton mezunu, ekonomist ve Goldman Sachs ve ardından First Republic Bank’ta üst düzey yönetici olan Erkan’ın finansal ortodoksluk açısından ideolojik tercihleri şüpheye çok az yer bırakıyor. Recep Tayyip Erdoğan’ın son yıllarda aldığı kararlar, özellikle de Merkez Bankası’nın faiz oranlarında tekrarlanan indirimler, artık geçmişte kalmış gibi görünüyor ve bu konudan sorumlu yetkililerin uluslararası finans kuruluşlarının taleplerine uymak için ellerinden geleni yapacaklarını varsayabiliriz.

Böylece Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) politikasının temel özelliklerinin yeniden teyit edildiğini görüyoruz: güvenlik konularına ve Türkiye’nin uluslararası sahnedeki yerine özel önem verilmesi, muhafazakar toplumsal ilkelerin yeniden teyit edilmesi ve son yıllarda aşınmış olan mali ortodoksiye geri dönülerek neo-liberal kapitalizmin savunulması.

Bugün için, özellikle de kendi halefliğine ilişkin hazırlıklar konusunda pek çok parametre bilinmezliğini korusa da, Recep Tayyip Erdoğan’ın zaman kaybetmeden geleceği düşündüğü açık. Seçim sonuçları belli olur olmaz 28 Mayıs akşamı yaptığı iki zafer konuşmasından birinde, şimdi hedefin 2019’da İstanbul ve Ankara’nın muhalefetten geri alınması da dahil olmak üzere 2024 yerel seçimlerine hazırlanmak olduğu açıkça ifade edildi. Dolayısıyla Cumhurbaşkanı’nın Türk toplumuna dayattığı daimi gerilimin azalması pek mümkün görünmüyor.

Zaten parçalanmış bir muhalefet

Muhalefet ise, büyük umutlar bağlanan bir seçim mücadelesinin ardından, bir iç gözlem ve çekişme sürecine girmiş durumda. Muhalefet koalisyonunun ikinci büyük partisi olan Meral Akşener’in İyi Parti’si, seçim ittifakının cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turunun yapılacağı 28 Mayıs’ta sona erdiğini açıkça ilan ederek özerkliğini çoktan geri aldı. Muhalefetin seçim ittifakı sayesinde seçilen Recep Tayyip Erdoğan’ın eski bakanları Ali Babacan ve Ahmet Davutoğlu’nun liderliğindeki iki küçük partinin milletvekilleri kendi meclis gruplarını kuracaklar. Hatta bazıları mecliste cumhurbaşkanlığı çoğunluğuyla birlikte çalışma, hatta onu destekleme ihtimalini değerlendiriyor. En azından muhalefet koalisyonunun önümüzdeki seçimlerde engelleyici olabilecek güçlü merkezkaç kuvvetlere maruz kaldığını söyleyebiliriz. Sonuçta, siyasi bir yenilgiye uğramış heterojen bir ittifak içinde oldukça klasik bir durum olan bu durum, şüphesiz Kemal Kiliçdaroğlu’nun iki tur arasındaki kampanyasının birden fazla seçmenin kafasını karıştıran aşırı milliyetçi tonları nedeniyle daha da kötüleşti. Kendi partisi Cumhuriyet Halk Partisi içinde, İstanbul’un yüksek profilli belediye başkanı Ekrem İmamoğlu, liderliğin tamamen değişmesi gerektiğini açıklıyor. Veraset savaşı açık değilse bile, öyle görünüyor.

Uluslararası merkeziyetçilik

Konunun dış politika boyutuna gelince, kısaca vurgulanması gereken bazı unsurlar var. Devlet ve hükümet başkanlarının Recep Tayyip Erdoğan’ı bu yeni seçim başarısından dolayı kutlamak için neredeyse oybirliğiyle gösterdikleri hevesi ve bu tür durumlarda alışılagelmiş bir uygulama olan Erdoğan’la çalışma ilişkilerini derinleştirme yönündeki arzularına kısaca değinelim. Şüphesiz en ilginci Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’in 4 Haziran’da İstanbul’a yaptığı ziyaret oldu. Stoltenberg ziyaret sırasında Türkiye ile daha yakın çalışmaya devam edilmesi gerektiğini ve İsveç’in Atlantik İttifakı’na üyeliği konusunda bir anlaşmaya varılması gerektiğini yeniden vurguladı. Muhtemelen bu da Türkiye’nin F-16 savaş uçağı programına ilişkin talepleri konusunda Washington ve Ankara arasında bir uzlaşmaya varılmasına bağlı. Öte yandan, Recep Tayyip Erdoğan ile Birleşik Arap Emirlikleri lideri Muhammed Bin Zayed arasında 10 Haziran’da yapılan ve bir dizi ticaret ve ekonomik yatırım vaadinin eşlik ettiği son derece dostane görüşme, Türkiye’nin son yıllarda kendisini önemli bir ortak olarak kabul ettirmesini sağlayan çok yönlü politikayı sürdüreceğini gösteriyor.

Didier Billion, Türkiye ve Orta Doğu uzmanı, IRIS direktör yardımcısı. La Revue internationale et stratégique’in baş editörü olarak görev yapmış, Fransız kurumları (Savunma Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı) ve Orta Doğu’da faaliyet gösteren Fransız şirketleri için çok sayıda çalışma ve danışmanlık notu yazmıştır. IRIS SUP’ta ders vermektedir.